Integraal Bewustzijn
Ontwikkeling vanuit het perspectief van Spiral Dynamics
(o.a. Ken Wilber; Don Beck; Steve McIntosh)
Ontwikkelingspsychologie geeft ons belangrijke nieuwe inzichten in de ontwikkeling van mensen, van bewustzijn en van cultuur. Het laat zien dat stadia in ontwikkeling van bewustzijn direct gerelateerd zijn aan stadia in de menselijke geschiedenis. Het zich hierbij ontvouwende verticale perspectief van ontwikkeling is centraal aandachtspunt voor de integrale begripsvorming. We hebben allemaal een directe ervaring van de ontwikkeling van ons eigen bewustzijn, omdat we zijn opgegroeid vanuit onze kindertijd. Tijdens onze groei ontwikkelen zich onze waarden, veranderen perspectieven en krijgen gedachten en gevoelens en ons gevoel van zelf meer diepgang. De ontwikkelingspsychologie laat ons zien dat ontwikkeling verloopt volgens een aantal stadia die goed van elkaar afgrensbaar zijn en die een toenemende bewustzijnsontwikkeling laten zien. Deze perspectieven zijn niet bij iedereen populair omdat ze niet alleen uitgaan van horizontale typologie maar ook van een verticale en daarmee een hiërarchie beschrijven en een meer of mindere ontwikkeling. Claire Graves heeft dit model verder uitgewerkt als een model van bio-psycho-sociale ontwikkeling dat voortgaat door transcendentie en inclusie (omvatten en overstijgen). Deze spiraal van ontwikkeling in bewustzijn en cultuur is duidelijk beschreven door Don Beck e.a. in Spiral Dynamics en beschrijft: ieder successieve stadium van ontwikkeling is een stadium waardoor mensen gaan in hun ontwikkeling naar volgende stadia van ontwikkeling. Wanneer iemand zich centraal in een stadium bevindt heeft hij of zij een psychologie die past bij dat stadium. Gevoelens, motivaties, ethische waarden, leer- en overtuigingssystemen voldoen allemaal aan de criteria van dat stadium. Deze stadia en bijpassende waarde systemen dienen ertoe het bewustzijn van mensen te organiseren omdat zij loyaliteit bewerkstelligen en identiteit leveren.
Ieder nieuw stadium van bewustzijn ontstaat als een antwoord op de essentiële problemen van de tijd en het dan bestaande niveau van bewustzijn.
Problematische levenscondities resulteren in het ene stadium van bewustzijn terwijl het omgaan met andere problemen van deze tijd leidt tot een ander stadium. De stadia beschrijven niet specifieke personen maar types van bewustzijnsontwikkeling in mensen. Mensen vertonen vaak verschillende stadia op hetzelfde moment, maar meestal hebben zij een centraal zwaartepunt dat binnen een specifiek stadium kan worden herkent.
Een stadium van ontwikkeling, een wMeme is een evolutionaire codering en bepaalt onze psychologische, filosofische en cognitieve werkelijkheid. Als een cultureel DNA vormt en beïnvloedt zo’n wMeme:
politiek; economie; religie; onderwijs; rechtspraak; filosofie; wetenschap;
gezondheidszorg en geneeskunde; toekomstige bestemming en betekenis van
verleden en dus alle aspecten van ons sociale systeem
In de geschiedenis zijn 7 grote sprongen in ontwikkeling terug en vinden. Iedere nieuwe wMeme moet het voorgaande overstijgen en omvatten. Een dergelijke wMeme heeft dus grote invloed op alle aspecten van ons hele wezen.
Stadia van ontwikkeling
Er zijn verschillende manieren om te kijken naar de ontwikkeling van mensen. We kunnen kijken naar de ontwikkeling van een individu door de tijd en naar de ontwikkeling van de mensheid door de eeuwen heen. Wanneer we naar deze ontwikkelingen kijken kunnen we verschillende aandachtspunten kiezen, zoals cognitieve, morele, spirituele ontwikkeling als ook naar de ontwikkeling van het zelf. Deze verschillende aandachtspunten noemen we lijnen.
Bijvoorbeeld: ontwikkelingsstappen van deze lijnen zijn:
Morele ontwikkeling:
Egocentrisch -> etnocentrisch -> wereldcentrisch -> kosmocentrisch
Cognitieve ontwikkeling:
Pre-rationeel -> rationeel -> post-rationeel
Psychologische ontwikkeling:
Pre-persoonlijk -> persoonlijk -> transpersoonlijk
Culturele ontwikkeling en onderzocht door o.a. Clare Graves en volgens de bewerking van Don Beck
Postintegraal
Integraal
Postmodernistisch
Modernisme
Traditioneel
Krijger
Stammen
Archaïsch
De spiraalvormige ontwikkeling is een verticale ontwikkeling van omvatten en overstijgen en vertoont aangepaste intelligentie doordat zij het vermogen heeft zich aan te passen aan de context, de levensomstandigheden. Iedere wMeme is een reactie op de voorgaande en daarmee een overlevingsstrategie. Wanneer zij echter groeit gaat zij haar eigen problemen oproepen die niet op te lossen zijn vanuit het eigen perspectief.
De spiraal vertoont zowel het principe van omvatten en overstijgen als aan de rechter kant de expressie van het zelf en aan de linker kant de opoffering van het zelf.
Eigenschappen van de verschillende stadia:
Stammen bewustzijn (paars):
Een grote sprong vooruit ten opzichte van beige; eerste inzichten in oorzaak en gevolg patronen en een magische en levende plaats waar overleving afhankelijk is van de groep. Het ontstaan van riten, van opoffering voor de groep en het bewustzijn waar een moeder haar zoon kan offeren als zelfmoordactivist voor het grotere geheel.
Pathologie : bijgelovig; naïef; gewelddadig
Geneeskunst : sjamanisme en kruiden
Het Ware : mythen en sagen van de stam; verklaringen van sjamanen en hoofden
Het Mooie : kinderen en familie; kenmerken van de stam; dans
Het Goede : het goede van de stam en van de goden
De stam slaagt erin angst te reduceren en veiligheid te verzekeren o.a. door organisatie.
Dit leidt tot het ontwaken van de waarde van de individuele expressie en assertiviteit. Hierdoor ontstaan de problemen voor de volgende generatie.
Krijger bewustzijn (rood):
Egocentrisch, individualistisch en niet beperkt door de gevolgen van acties; ieder mens voor zichzelf
Pathologie : meedogenloos; gewelddadig; egocentrische moraal
Geneeskunst : sjamanisme en kruiden
Het Ware : de bestaande verdeling van kracht
Het Mooie : symbolen van kracht; de vruchten van verovering;
Het Goede : persoonlijk kracht; prestige; plezier en respect
De belangrijke kracht van dit bewustzijn is zijn energieke kracht, de motiverende richting en de determinatie. Wanneer echter de noodzaak van deze bewustzijnsfase verdwijnt, en de krijger tot een soort van Hell’s angel wordt, ontstaat de noodzaak van een nieuwe fase.
Traditioneel bewustzijn (blauw)
De wereld is slecht en heeft wetten en orde nodig. Opoffering van het zelf voor een groter goed van het geheel en zelfwaardering wordt verkregen door acceptatie en goedkeuring van de groep. De plaats van de grote religies; een geordend systeem onder een ultieme waarheid
Pathologie : rigide intolerantie; dogmatisme en fundamentalisme
Geneeskunst : traditionele geneeskunde; folk medicine; geloof
Het Ware : het script van de mythische orde
Het Mooie : kinderen en familie; kunst die voldoet aan de voorschriften; de Ene Weg; gospel en country
Het Goede : Gods wil; het achtvoudige pad; regels van de mythisch orde
Voorhoede van blauw is een overstijgende purpose, het vuur in ons hart, een mooie wereld. Er is een hoger goed waarvoor we ons willen opofferen en vanuit dat perspectief een belangrijke poot voor een waar integraal perspectief. Wanneer het traditionele bewustzijn de kwaden van krijger bewustzijn heeft overwonnen wordt het elitair en gaat het nieuwe kwaden zoeken.
Modernistisch bewustzijn (oranje)
Reden gaat zegevieren over mythe, realisme ontstaat. God valt uit de lucht en we kunnen het allemaal zelf. De wereld is een marktplaats van mogelijkheden en kansen. Waarden zijn voortgang, verbetering en materiële welvaart en autonomie. De grootste gift van deze fase is het ontstaan van wetenschap en een objectieve waarheid ontstaat. Wetenschap is nieuwe religie. De ontwikkeling en het toenemende gebruik van de neocortex. Winnen is belangrijk. Met de voortgang van bewustzijnsontwikkeling kan de modernist nog dezelfde overtuigingen houden van de traditionalist maar hij zal ze meer hebben dan zijn.
Pathologie : materialisme; flatland; nihilisme; bezitterig
Geneeskunst : wetenschappelijke en allopathische geneeskunde
Het Ware : objectieve waarheid; reden; wat materieel aantoonbaar is
Het Mooie : modieuze symbolen van kracht, prestige en welvaart; jazz en klassieke muziek
Het Goede : voortgang, vrijheid, materiële welvaart; status; kansen; ik voel me goed.
Voorhoede van oranje is het geloof in veranderbaarheid, in oneindige kansen, Wanneer wetenschap en reden zich toenemend losmaken van mythisch denken en de beperkingen van de autoriteit van de kerk, wordt de aanvankelijk heilzame differentiatie tot een pathologische dissociatie (veel overstijgen en weinig inclusie). Wetenschap wordt fundamentalistisch, arrogant en zelfoverschattend en diepte en betekenis verdwijnen uit het leven.
De myth of the Given: de illusie dat de realiteit waar te nemen is zonder de verdraaiingen door interpretatie. Morele tekortkomingen en spirituele armoede leiden tot een nieuw bewustzijn.
Postmodernistisch bewustzijn (groen)
Een menselijke wereld waarin we delen alles wat we hebben. Er is geen hiërarchie; een grote mate van sensitiviteit voor de onderdrukte, voor de noden en de kwetsbaarheden van de samenleving en voor de vrouwelijke manier van weten.
Vanuit de pathologie van het modernisme ontstaat hypergevoeligheid, de behoefte
aan consensus en verbinding. De grote waarden van groen zijn de gelijke rechten voor iedereen en een verantwoordelijkheid voor het milieu en de wereld.
Pathologie : relativeren van waarden en narcisme; ontkennen van hiërarchie
Geneeskunst : holistisch wetenschappelijk; traditioneel; homeopathisch; psychologisch, sjamanisme
Het Ware : subjectieve waarheid; wat waar is voor jou
Het Mooie : natuur; moderne kunst; new age; 60er jaren muziek; psychedelica;
Het Goede : houdbaarheid; dat wat goed is voor iedereen en de aarde
Postmodernisme ziet met verse ogen dat wat werd ontkend of afgewezen door het Modernisme. Het ontdekt de waarde van alternatieve en traditionele geneeskunde en van oosterse spiritualiteit en schaamt zich voor modernistische oordelen. Het omarmt alles wat is en verliest zich in een waarden relativering, omdat het hiërarchie ontkent. New age spiritualiteit en alternatieve geneeswijzen worden alom omarmd. Waar modernisme zich te buiten gaat en overstijgen en dissociatie ontstaat, gaat postmodernisme te ver is integratie en ontstaat fusie. Postmodernisme is snel in het toekennen van rechten maar ziet de bijbehorende verantwoordelijkheden vaak niet. Zelftevredenheid, overgevoeligheid en gebrek aan hiërarchie zijn de ziekte van dit systeem en vragen om een nieuwe wMeme.
De 2e tier, geel en turqoise
Deze nieuwe wMeme is de eerste van een nieuwe laag voorbij aan de eerste tier. De eigenschappen van de eerste tier waarden overstegen en omarmt. Waar de verschillende wMemes in het eerste tier alleen het eigen perspectief herkennen en statisch zijn is het 2e tier flexibel en stromend. Transformerende spiritualiteit is kenmerk van de 2e tier; niet een statische waarheid maar een veelheid van waarheden.
Geel; de eerste fase van het 2e tier toont integratie en stroming en expressie van het zelf, maar nooit ten koste van anderen of van de aarde, op zo’n manier dat ieder leven en niet alleen het mijn , voort kan gaan op de meest natuurlijke en aangepaste manier.
Turqoise: de tweede fase van het 2e tier offert het belang van zelf en anderen, wanneer nodig, om belang en harmonie tussen mensen, de wereld en de generaties van de toekomst te creëren. Er is een diepe herkenning van een zijn van het individu en de gemeenschap terwijl dat individu zijn autonomie en autoriteit volledig kan behouden.
Integraal bewustzijn
In tegenstelling tot alle voorgaande stadia erkent integraal bewustzijn volledig de
legitimiteit en evolutionaire noodzakelijkheid van alle eerdere stadia van
ontwikkeling. Het groeit op door naar beneden te reiken en bewerkstelligt evolutie
doordat het proces wordt doorzien vanuit het besef dat de mate van overstijgen
wordt bepaald door de mate van inclusie. Bewustzijnsontwikkeling vindt plaats door duwen en trekken. Duwen door onvrede met onbevredigende levensomstandigheden en trekken door de aantrekkingskracht van een mooiere wereld, nieuwe waarheden en idealen.
Pathologie : elitair en ongevoelig; ongeduldig
Geneeskunst : integraal en wetenschappelijk, holistisch, subtiele energiegeneeskunde
Het Ware : harmonisatie van wetenschap en spiritualiteit; het evolutioniare belang van waarden
Het Mooie : natuur;
Het Goede : evolutie, de primaire kracht
De spiraal als geheel
Het is belangrijk de verschillende stages van de spiraal te zien als stadia van bewustzijn binnen mensen meer dan als types van mensen. Met de ontwikkeling van stadia zien we dat doordat het stadium volwassen wordt een stadium absolutisme ontstaat. Een voorbeeld van modernistisch absolutisme is het atheïsme of wetenschappelijk materialisme dat ieder gesprek over non-materiële zaken afdoet als nonsens.
Bij de ontwikkeling van de spiraal zien we het these-antithese-synthese principe. Ieder nieuw stadium begint als een antithese op dat wat voorafging. Dan ontstaat een fase van synthese waarin de waarden van het stadium worden uitgedragen. Na z’n eerste fase groeit een fase in een orthodoxe these van zichzelf en roept daarmee de eigen transcendentie door de antithese van het volgende niveau.
